Filters in de Fotografie

Filters kunnen speciale effecten of eigenschappen toevoegen aan je lens. Het is belangrijk dat je goed weet en begrijpt hoe filters werken en wat hun eigenschappen zijn. Op die manier heb je een extra dosis materiaal waarmee je die ene magnifieke foto kunt maken waar je altijd al naar op zoek bent geweest.

Praktisch alle lenzen hebben de mogelijkheid om filters op te schroeven. Meestal op de voorkant, maar bij een enkele lens op de achterzijde. Filters kunnen voor verschillende doeleinden gebruikt worden. Ik noem er een paar: het contrast verhogen, de belichting aanpassen, het doorlaten van onzichtbaar licht (IR), het verminderen van reflecties, etc.

Het gebruik van filters is behoorlijk minder geworden sinds het digitaal fotograferen in opkomst kwam. Momenteel is voor veel filters een digitaal filter beschikbaar wat in de nabewerking kan worden toegepast in plaats van het gebruik tijdens het fotograferen.

Hoewel dat uitermate handig is, zijn er toch een paar zaken die we niet in de nabewerking kunnen oplossen. Dan zijn filters –nog steeds- erg handig en onvermijdelijk.

UV Filters

UV staat voor UltraViolet. Dit UV licht is onzichtbaar voor het menselijk oog. UV filters werden vaak gebruik om de blauwachtige mist, die vaak in de bergen en langs de kust zichtbaar is, weg te filteren. In het digitale tijdperk is dit niet meer van toepassing, omdat de sensor niet zo gevoelig is voor UV licht als de 35mm film dat was. Toch zie je nog steeds veel UV filters op lenzen zitten. In de praktijk is dat altijd om de lens te beschermen.

Door het UV filter voor op je lens te schroeven is deze (beter) beschermd tegen krassen, stof, weersinvloeden of een valpartij. Er is echter altijd wat controversie onder fotografen over het gebruik van een UV filter. Het ene kamp zegt dat het extra stukje glas (van welke kwaliteit?) voor je dure lens geen goed doet aan de kwaliteit van de foto. Het andere kamp beweert juist dat het geen invloed op de kwaliteit heeft en dat het een hele goede ‘verzekering’ van je lens is.

ND Filters

ND filters, of Neutral Density filters, zijn een geweldige manier om invloed uit te oefenen op de belichtingstijd (sluitertijd). Deze filters worden gebruikt om de hoeveelheid licht die op de sensor komt te verminderen. Dit maakt het mogelijk om bijvoorbeeld een groter diafragma te gebruiken dan normaal gesproken mogelijk zou zijn. Of bij een gelijk diafragma een langere sluitertijd te creëren. Het klassieke voorbeeld hierbij is het overdag fotograferen van een waterval met een lange sluitertijd. Zonder een ND filter is het vaak niet mogelijk om een lange sluitertijd te krijgen, zelfs niet bij de kleinere diafragma’s. Deze filters zijn verkrijgbaar als opschroeffilter en als voorzetfilter. Bij de laatste optie heb je wel een speciale houder nodig.

Links een ND filter, rechts een Grad ND filter:

Graduated ND Filters

Deze filters, ook wel GND filters genoemd, zijn in principe hetzelfde als de gewone ND filters. Met dit verschil: ze hebben niet het ND effect over het gehele glas. Het ND effect is gradueel, wat wil zeggen: het loopt over van ND naar niet-ND. Dit is met name erg handig bij landschappen, waarbij de lucht vaak veel lichter is dan de voorgrond. Met zo’n Grad ND filter kun je dan wat meer contrast in de lucht aanbrengen. Er zijn twee varianten: de hard en de soft versie. Bij het Hard Grad ND filter is de overgang tussen ND en niet-ND vrij hard en abrupt. Bij het Soft Grad ND filter is die overgang veel geleidelijker. Vrijwel altijd zijn dit voorzetfilters die in een speciale houder geplaatst moeten worden.

Polarisatie Filters

Het polarisatiefilter kan voor meerdere doeleinden in gezet worden. Het is dan ook een filter wat ik vaak op mijn lens heb zitten. Meestal is een polarisatiefilter van het type circulair. Die worden ook wel aangeduid als Pol-Cir of CPL filter. Je kunt hiermee de mate van polarisatie variëren door te draaien aan het voorste deel van het filter. Het polarisatiefilter heeft een dusdanig effect op de uiteindelijke foto wat niet gereproduceerd kan worden in het nabewerkingstraject. En dat maakt het tot een handig, veelzijdig en soms onmisbaar filter.

Een polarisatiefilter vermindert reflecties op niet-metalen oppervlakken, zoals water en glas. Reflectievermindering kan erg handig zijn bij urban en landschapsfotografie. Het biedt in ieder geval de mogelijkheid om het totaalbeeld en de sfeer behoorlijk te veranderen.

Een ander, bijkomend effect van het polarisatiefilter is dat dit filter het contrast verhoogt en ook de verzadiging van de kleuren. Dit effect is heel duidelijk terug zien in de lucht, waar de blauwe kleur nog blauwer wordt en de wolken nog witter worden.

Als laatste nog een korte tip. Afhankelijk van het merk (en de kwaliteit) van het polarisatiefilter wordt niet 100% van het licht doorgelaten. Het beïnvloedt dus de belichting. Hou er rekening mee dat je met de meeste polarisatiefilters 1-2 stops licht verliest. Dit biedt natuurlijk wel mogelijkheden om het polarisatiefilter in te zetten als verkapt ND filter!

Macro Filters

Macro filters, close-up filters of diopters zijn geen gewone filters. Het is eigenlijk meer een extra lens die je op je lens erbij schroeft. Dit maakt een close-up mogelijk, zelfs met een standaard of telelens. Ok, het resultaat is geen echte 1:1 macro, maar toch. Het is zelfs mogelijk om verschillende van deze filters op elkaar te schroeven om het effect nog meer te vergroten.

Macro filters hebben als grote nadeel dat ze de kwaliteit van de foto best wel beïnvloeden. Met name de scherpte. Het wordt al gauw een beetje soft. Let daar dus op bij gebruik.

Ik zou je ook willen aanraden om een te kijken naar extension tubes, ook wel tussenringen genoemd. Een tussenring verandert de minimale scherpstelafstand, zonder de beeldkwaliteit zo aan te tasten als de andere filters dat doen. De beste optie is natuurlijk een echte macrolens, maar tussenringen zijn natuurlijk vele malen goedkoper en het kans een goede eerste kennismaking zijn met de wondere wereld van macrofotografie. Uiteraard kunnen tussenringen ook met een echte macrolens gebruikt worden.

Kleurfilters

Kleurfilters worden eigenlijk nog maar zelden gebruikt. In de analoge tijd werden ze vaak gebruikt om het contrast te beïnvloeden bij zwart wit fotografie. Zo werd bijvoorbeeld een geel, rood of oranje filter gebruikt om het contrast tussen de lucht en de wolken te vergroten. In de hedendaagse digitale tijd kunnen deze effecten ook digitaal in de nabewerking worden toegepast met behulp van Levels en Channels.

IR Filters

IR staat voor InfraRood. Deze golflengtes zitten aan de andere kant van het lichtspectrum t.o.v. UV. Om IR te fotograferen heb je een filter nodig wat IR licht doorlaat. Dit is echter niet met alle digitale camera’s even gemakkelijk. De sensor is zodanig geconstrueerd dat er zo min mogelijk IR licht waargenomen wordt. Tenzij je de camera permanent geschikt wilt laten maken voor infrarood fotografie zijn er wat beperkingen. Maar dat gaat buiten het bestek van dit artikel. Wellicht schrijf ik later nog eens een artikel geheel gewijd aan infrarood fotografie.

Een vastzittend filter

Filters kunnen helaas zomaar erg vast gaan zitten. En als een filter eenmaal te vast op de lens zit is er erg moeilijk om die er af te krijgen zonder de lens uit z’n fatsoen te trekken. Een circulair polarisatiefilter heeft ook nog eens de lastige bijkomstigheid dat de helft van het filter meedraait. Daardoor heb je nog minder grip om het filter los te kunnen draaien. Een elegante oplossing om de filters los te kunnen draaien is een filter wrench. Dat is een soort klem die je om het filter heen plaats en door die dicht te knijpen kun je kracht op het filter zetten om deze los te draaien. De klem zorgt er voor dat de krachten gelijk over de hele filterrand verdeeld worden. Een filter wrench is er in twee maten. Eentje voor filters t/m 58 mm en een andere voor de grotere maten. Als je filters gebruikt is dit eigenlijk een onmisbaar item in je fototas!

Heb jij nog andere filters die je gebruikt? Of hoe gebruik jij eigenlijk je filters? Of blijven die altijd in je tas zitten? Laat eens een reactie achter!