Tips voor een goede belichting

Belichting is niks meer of minder dan de totale hoeveelheid licht die op de sensor valt terwijl de sluiter open en weer dicht gaat. Is de foto te lang belicht dan wordt de foto overbelicht. Teveel licht dus. Is de foto te kort belicht, dan is de foto onderbelicht. Te donker dus.

Momenteel heeft vrijwel elke camera een ingebouwde lichtmeter de hoeveelheid licht bij een gegeven compositie kan meten en automatisch de ‘juiste’ belichtingstijd kan bepalen. Hoewel veel mensen hier blind op vertrouwen is het altijd beter om zelf de controle te hebben.

Jij bent een mens die logisch kan denken, de camera is en blijft een machine. Zelf bepalen hoe de belichting wordt heeft nog altijd de voorkeur boven de automaat. Want die kiest voor een voorgeprogrammeerde, gemiddelde belichting. En dat is niet altijd zo creatief als jij dat wilt.

Diafragma en Sluitertijd

De twee belangrijkste instellingen waar je camera het van moet hebben voor de belichting zijn het diafragma (de grootte van de lensopening die het licht doorlaat naar de sensor) en de sluitertijd (de lengte van de tijd waarin het licht op de sensor valt).

De sluitertijd wordt gemeten in seconden of delen van seconden Bijvoorbeeld 8 seconden of 8” is een lange sluitertijd en een 1000ste deel van een seconde of 1/1000s is erg kort.

Het diafragma wordt gemeten in zogenaamde f-stops of f-getal. Bijvoorbeeld f/2.8 is een wijd open diafragma en f/16 is een vrij gesloten diafragma.

Je vraagt je misschien af waarom er niet een vaste waarde is voor de sluitertijd of een constante openingswaarde voor het diafragma. Dan hoef jij je alleen maar druk te maken over de overgebleven instelling. De reden hiervoor is dat deze instellingen, naast de hoeveelheid licht, ook nog eens andere aspecten van de foto beïnvloeden.

Met de sluitertijd is het bijvoorbeeld mogelijk om iets of iemand midden in een actie te ‘bevriezen’ door een heel korte sluitertijd te gebruiken. Maar ook kun je met een langere sluitertijd juist weer stromend water als een sterk vervaagde massa laten zien.

Het diafragma kan weer heel andere dingen aansturen. Scherptediepte om maar eens een belangrijke zaak te noemen. Met scherptediepte wordt bedoelt het deel in de foto wat nog wel scherp wordt weergegeven. Hiermee kun je goed bepalen op welk deel van de foto de nadruk komt te liggen. Een bloem wordt scherp weergegeven met een sterk vervaagde achtergrond door een wijd open diafragma (laag f-getal). Maar een landschap waarbij alles scherp te zien is bereik je weer met een vrij gesloten diafragma (hoog f-getal).

ISO

Op elke DSLR (spiegelreflexcamera) heb je de mogelijkheid om de ISO waarde aan te passen. Met de ISO bepaal je de lichtgevoeligheid van de pixels op de sensor. Hoe gevoeliger ingesteld, hoe meer licht ze in een bepaalde tijd kunnen opvangen. Hoe hoger de ISO is ingesteld, hoe meer licht de sensor ontvangt, maar (keerzijde!) hoe meer ruis ontstaat.

Wil je bijvoorbeeld fotograferen zonder statief terwijl het al wat donker wordt dan moet je wel de ISO verhogen om geen bewogen foto’s te krijgen. Normaal gesproken hou je de ISO waarde zo laag mogelijk. Maar in geval van te weinig licht kan de ISO net het verschil maken tussen wel of geen foto meer kunnen maken. Oudere camera’s hebben hierbij sneller last van ruis dan de nieuwere. Ik raad je dan ook aan om hier eens mee te experimenteren, zodat je weet tot welke ISO waarde jouw camera nog acceptabele foto’s levert.

Witbalans

De meeste fotografen (ik ook ja) experimenten niet vaak met de Witbalansfunctie op de camera. De Witbalans is een functie op de camera waarbij de fotograaf de mogelijkheid heeft om te bepalen welke delen in de foto wit zijn, zodat de camera de andere kleuren kan corrigeren door de kleurtemperatuur aan te passen.

Ook hier heeft vrijwel iedere DSLR de optie om een handmatige witbalanswaarde in te stellen. Ook wel Custom Whitebalance genoemd. Dit is geen optie die je voor elke willekeurige fout gebruikt. Maar wel tijdens een fotoshoot waarbij je de beschikking hebt over een grijskaart. Voor alle andere gevallen beschikt elke camera over een aantal standaard witbalansinstellingen, zoals daglicht bewolkt, kunstlicht, flits, etc.

Mijn ervaring is dat je vaak net zo goed een van deze voorinstellingen kunt gebruiken dan elke keer handmatig de juiste witbalans bepalen. Het moet tenslotte ook een beetje werkbaar blijven. Werk je in RAW, dan is het uiteraard nog mogelijk om de witbalans achteraf naar wens aan te passen.

Tijdstip op de dag

Het tijdstip op de dag is meestal wat bepaalt hoeveel licht er aanwezig is. De hoeveelheid licht waar je mee moet werken. In de vroege ochtend en de late namiddag (avond) is er gebruikelijk wat minder licht aanwezig dan midden op de dag. Toch is er dan meestal wel genoeg licht beschikbaar om de meeste soorten foto’s te maken. Behalve wanneer je probeert een onderwerp in actie te bevriezen.

Ga je sportfoto’s maken of wil je een object in actie bevriezen dan moet je spelen met de combinatie diafragma, sluitertijd en misschien zelfs de ISO om zo tot een afdoende korte sluitertijd te komen. Op het midden van de dag, bij gebruikelijk weer, is er zoveel licht aanwezig dat elke gewenste sluitertijd of diafragma mogelijk is op de laagste ISO waarde.

In de nacht is het weer een heel ander verhaal. Helemaal wanneer je geen gebruik maakt van de flitser. In dat geval heb je absoluut een statief nodig en een hele lange sluitertijd. De ISO verhogen zal wel deels helpen, evenals een wijd open diafragma.

Om de juiste instellingen te bepalen voor een goede belichting is een taai proces. Best lastig, eigenlijk. Je moet het veel DOEN. Daar leer je van. En daardoor krijg je ervaring. Waardoor je het op een gegeven moment op gevoel kunt.

Want wanneer de belichting en de belichtingsdriehoek (diafragma, sluitertijd en ISO) geen geheimen meer voor je kennen dan voel je aan welke situatie welke instellingen nodig heeft. Dan ben je goed op weg om topfotograaf te worden.

Meer weten over het licht overdag? Hoe je om moet gaan met verschillende lichtomstandigheden? Check dan het ebook ‘Het Licht Zien’… (dit ebook is tegenwoordig onderdeel van de Moor Fotografie Praktijkschool)